Zapylanie roślin większości z nas kojarzy się z pracą tylko jednego gatunku – pszczoły miodnej. Rzeczywiście, funkcja tego udomowionego owada jest bardzo istotna. Według niektórych szacunków odpowiada on za 80% zapyleń dokonywanych przez owady. To bardzo dużo, jednak nie można zapominać także o innych owadach, które biorą udział w przenoszeniu pyłku na znamię słupka.

Jakie zatem inne owady zapylają rośliny?

Błonkówki

W Polsce występuje ponad 6 tysięcy gatunków błonkówek. Należą do nich m. in.: pszczoły, trzmiele, mrówki , osy i wiele innych. Wyróżniają je błoniaste skrzydła oraz pokładełko, które często ma postać żądła. U mrówek uskrzydlone są samce i samice, z kolei robotnice zawsze są bezskrzydłe. Oprócz pszczół i trzmieli rolę zapylaczy pełni także wiele innych błonkówek.  Jest również wiele innych gatunków błonkówek o znaczącej, nie zawsze pozytywnej roli względem gospodarki ludzkiej. Owady te są jednak ważnym elementem ekosystemów, stanowiąc np. pokarm dla wielu ptaków.

Ciekawą grupę stanowią tzw. pszczele kukułki. Owady te nie podrzucają swoje jaja do gotowych gniazd przygotowanych przez inne owady (np. przedstawiciele złotolitek).  Inne błonkówki tworzą na liściach charakterystyczne galasy, wewnątrz których rozwijają się ich larwy. Inne błonkówki np. gąsieniczniki to parazytoidy, które składają swoje jaja wewnątrz larw innych owadów, jeszcze inne tj. osy kopułkowate polują na larwy innych owadów, po czym przynoszą je do swoich gniazd. Upolowane larwy stanowią pokarm dla potomstwa os. Osy kopułkowate często osiedlają się w hotelikach dla owadów. Owady te wykorzystywane są do walki biologicznej ze szkodnikami upraw.

Osa kopułkowata	Pszczoła miodna

W Polsce, historia pszczelarstwa sięga niemal 2 tysięcy lat. Początkowo pszczoły trzymano w barciach, czyli wydrążonych pniach drzew. Do dzisiejszego dnia bartnictwo przetrwało w niektórych rejonach Rosji.  W Polsce bartnictwo zanikło w XIX wieku (choć podejmowane są próby wskrzeszenia tej tradycji). Miejsce barci zajęły ule i pasieki.

Obecnie hodowanych jest ponad 1,3 miliona rodzin pszczelich tzw. rojach. W jednym roju żyje około dwudziestu tysięcy pszczół. Owady te, oprócz funkcji zapylaczy, dostarczają również miód, pyłek, wosk i propolis. Aby zebrać jeden kg miodu pszczoły muszą odwiedzić od 4 do nawet 20 milionów kwiatów.

Liczebność pszczół co roku spada. Owady te są też narażone na utratę łąk i miedz na których owady te zdobywają pokarm, choroby, zanieczyszczenia, w tym szczególnie na środki chemiczne stosowane w rolnictwie. Nie sprzyjają im również zmiany klimatu. Ciepłe zimy zaburzają okres letargu owadów.

 W Polsce straty rodzin pszczelich sięgają 15% rocznie, a w niektórych regionach nawet 100%! Zanik pszczelich populacji stał się już na tyle powszechnym zjawiskiem, że nadano mu nazwę CCD, czyli zespół masowego ginięcia pszczół.

Pszczoły samotnice

Oprócz pszczoły miodnej i trzmieli, które są owadami społecznymi występuje ponad 400 gatunków pszczół samotnic, u których każda samica zakłada osobne gniazdo lub kilka gniazd. Może to być w zależności od gatunku: jamka w ziemi, pusta łodyga, drewno, skarpy gleby, gliniana ściana budynku. Niektóre gatunki wykorzystują  do tego celu pustą muszelki po ślimakach.

Murarka ogrodowa	Pszczolinka ruda
Obrostka pospolita	Porobnica włochatka
Makatka zbójnica	Złotolitka nazywana „owadzią kukułką”

Do gniazda samica składa zapas pożywienia, a następnie jaja, po czym zamyka gniazdo i ginie. Ze złożonych jaj wylęgają się larwy, które do czasu przejścia w stadium poczwarki żywią się zebranymi zapasami. Z poczwarek wykluwa się nowe pokolenie pszczół. Część gatunków, w tym pięknie ubarwione złotolitki podrzucają swoje jaja do przygotowanych przez inne gatunki gniazd. Stąd nazywane są „owadzimi kukułkami”.

Trzmiele

Trzmiele są bliskimi kuzynami pszczoły miodnej i podobnie jak ona, są owadami społecznymi. Jednak trzmiele rodziny są o wiele mniejsze. Liczba owadów w jednym roju może wynosić od 50 do 500 osobników. Wiosną, królowe zakładają gniazda w norach niewielkich ssaków, spróchniałym drewnie, suchych kępach trawy (np. trzmiel rudy) itp. W Polsce występuje nieco ponad 30 gatunków tych owadów. Trzmiele, po pszczole miodnej są najlepszymi zapylaczami roślin uprawnych. Trzmiel ziemny jest powszechnie wykorzystywany do zapylania w uprawach szklarniowych, gdzie sprawdza się o wiele wydajniej niż pszczoły miodne. Trzmiele odróżnieniu od pszczół, są aktywne nawet podczas niesprzyjających warunków pogodowych. W odróżnieniu od pszczół, są aktywne nawet podczas chłodnych dni, a dzięki budowie aparatu gębowego mogą zapylać kwiaty niedostępne dla innych wadów. Ciekawą i charakterystyczną umiejętnością trzmieli jest zapylanie wibracyjne, czyli wprowadzanie kwiatów w „wibrację”. „Trzmiele żuwaczkami przytrzymują płatek korony i potrząsają kwiatem, umożliwiając tym samym roślinom wysypanie pyłku na zewnątrz, w tym przypadku także na ciało trzmiela.

Trzmiel rudy	Trzmiel ziemny
Trzmiel kamiennik	Zadrzechnia

Niestety trzmieli jest coraz mniej. Nie sprzyja im intensywna gospodarka rolna, a także zmiany klimatu. Podobnie jak u innych zapylaczy, ciepłe, bezśnieżne zimy powodują przedwczesne wybudzanie się trzmieli, zanim rozwiną się kwiaty. Wiele tych zwierząt ginie też podczas wypalania miedz.

Zamiast trzmieli coraz częściej spotkać można, charakterystyczne, duże, czarne pszczoły – zadrzechnie (Xylocopa sp.). Zadrzechnie są owadami pożytecznymi, zaliczanymi do tzw. klimatycznych migrantów. Pszczoły te wykorzystują zmiany klimatu podobnie jak np. żołny czy modliszki do rozszerzenia swoich zasięgów występowania.

Muchówki

W Polsce występuje ponad 7 tysięcy gatunków muchówek. Owady te posiadają tylko jedną parę skrzydeł. Wiele gatunków muchówek np. bzygów uczestniczy w zapylaniu roślin. Ich ubarwienie często przypomina wygląd pszczół (np. u bzygów) i jest przykładem mimikry.

Bzyg	Osa

Mimikra – upodobnianie się wyglądem bezbronnych gatunków np. muchówek do organizmów zdolnych do obrony (np. os, pszczół). 

Motyle dzienne i nocne (ćmy)

W Polsce motyle są reprezentowane przez ponad 3 tysiące gatunków, z których zaledwie164 to motyle dzienne. Skrzydła motyli pokryte są dachówkowato ułożonymi łuskami, stąd naukowa nazwa tego rzędu owadów – łuskoskrzydłe (Lepidoptera). Inną charakterystyczną cechą tych owadów jest aparat gębowy w postaci długiej zwijanej rurki.

Bielinek kapustnik	Strzępotek ruczajnik
Rusałka admirał	Rusałka pawik
Paź królowej	Modraszek ikar

Podział na ćmy i motyle dzienne jest podziałem sztucznym, nie odzwierciedlającym do końca rzeczywistości. Wiele gatunków tzw. ciem jest aktywna wyłącznie w dzień. Są to m.in. pięknie ubarwione oblaczki czy kraśniki, a także niektóre miernikowce, barczatki czy zawisaki. To właśnie przedstawiciel  zawisaków – fruczak gołąbek dzięki szybkiemu ruchowi skrzydeł jest w stanie zastygnąć w powietrzu nad kwiatem. Owady te bywają mylone kolibrami. Innym, ciekawym przedstawicielem rodziny zawisaków jest zmierzchnica trupia główka. Do Polski rzadko przylatuje z południa Europy. Swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznemu rysunkowi na tułowiu, przypominającemu nieco ludzką czaszkę. Gąsienice zmierzchnicy żerują na liściach ziemniaków. Postacie dorosłe często zalatują do uli, gdzie wyjadają miód z plastrów. Być może na skutek zmian klimatu, podobnie jak zadrzechnia będzie ona częstszym gościem.

Fruczak gołąbek	Błyszczka jarzynówka

Motyle są bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku. Z tego względu pełnią rolę tzw. organizmów wskaźnikowych. Zagraża im przede wszystkim intensywne rolnictwo, zanikanie łąk, a także zmiany klimatu, które dodatkowo potęgują niekorzystne zmiany w środowisku pn. wysychanie wilgotnych łąk, sukcesja terenów otwartych, osuszanie torfowisk itp.

Chrząszcze

W Polsce występuje ponad 6 tysięcy gatunków. Cechą wyróżniającą chrząszczy jest obecność osłaniających odwłok, twardych pokryw. Wśród chrząszczy dość dużą grupę stanowią gatunki żerujące na kwiatach, przy okazji je zapylając. Najbardziej wyspecjalizowane w zapylaniu są przedstawiciele kózkowatych (chrząszcze z charakterystycznymi, długimi czułkami) i kruszczycowatych.

Połyskujący, zielony chrząszcz, którego często można spotkać na kwiatach to kruszczyca złotawka. Niektóre gatunki, podobnie jak w przypadku bzygów upodobniły się do os czy pszczół. Należy do nich m. in. baldurek pręgowany.

Baldurek pręgowany	Kruszczyca złotawka

Pluskwiaki

Pluskwiaki stanowią dużą i różnorodną grupę (rząd) owadów. Zwierzęta te dzielimy na dwie grupy:

• pluskwiaki różnoskrzydłe -  ich przednie skrzydła przekształcone są w półpokrywy.
• pluskwiaki równoskrzydłe – posiadają dwie pary długich, błoniastych skrzydeł.

Wiele gatunków pluskwiaków można spotkać na kwiatach roślin, jak choćby efektownie ubarwioną strojnicę baldaszkówkę. 

Strojnica baldaszkówka należy do grupy pluskwiaków różnoskrzydłych	Krasanka natrawka jest przykładem pluskwiaka równoskrzydłego

 

„Niniejszy materiał został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie fundacja Ekologiczna „ Zielona Akcja”Legnica”